Tefeül Etmek Ne Demek? Kökenlerden Dijitale, İçgüdüyle Verinin Buluştuğu Bir Yolculuk
Samimi Bir Başlangıç: Merakı Paylaşmak
Tefeül… Çoğumuzun kulak aşinalığı vardır ama tam karşılığını sorduğumuzda işler ilginçleşir. Ben bu yazıyı, gece yarısı raftan çektiğim eski bir şiir kitabının arasından çıkan notla yazıyorum: “İyi söz, iyi yolu çağırır.” Tefeül etmek de biraz böyle; bir metni rastgele açıp çıkan ilk kelime, dize ya da ayetten “hayra yorarak” kendine yön tayin etmek. Düşündükçe fark ediyorum: Bu, yalnızca bir fal ritüeli değil; insanın belirsizlikle kurduğu kadim, samimi bir diyalog.
Kökenler: İyiyi Çağırma Sanatı
Tefeül kelimesi Arapça “fa’l” kökünden gelir; “iyi alamet, hayra yorma” anlam katmanları taşır. Klasik dünyada, özellikle İslam ve Fars kültürlerinde iki güçlü damar görürüz: Kur’an’dan tefeül geleneği ve Hafız Divanı’ndan tefeül (fal-ı Hafız). Osmanlı entelektüel hayatında da, zor bir kararın eşiğinde metni rastgele açıp çıkan cümlenin “niyetle” ilişkilendirilmesi yaygındır. Özü şu: Kötüyü çağıran karamsar uğursuzluk yerine, dili ve sözü iyilik yönünde kullanmak. Tefeül, kötüye yoramayan bir iyimserlik pratiğidir.
Günümüzdeki Yansımalar: Psikoloji, Yaratıcılık ve Anlam Arayışı
Modern psikolojide insan zihninin kalıplar arama eğilimi (pattern seeking) iyi bilinir. Tefeül, bu eğilimi bilinçli bir ritüele dönüştürür: Metinden gelen rastlantısal uyaranı, kendi sorumuzun bağlamına oturtur, anlam kurarız. Yaratıcı ekiplerin “rastgele tetikleyici” (random prompt) teknikleri, tasarımcıların ilham kartları, ürün ekiplerinin “rasgele kullanıcı yorumu seçip içgörü çıkarma” pratikleri—hepsi tefeülün modern akrabalarıdır. Buradaki sır, rastlantıyı amaçlı bir dikkatle karşılamak ve onu hayra, yani yapıcı eyleme çevirmek.
Veriyle Yan Yana: Monte Carlo’dan Niyet Defterine
Bilimde belirsizliği keşfetmenin meşhur yöntemi Monte Carlo simülasyonudur: Rastgelelik, olası senaryoları görünür kılar. Tefeül de bireysel ölçekte benzer bir işleve sahip: Rastgelelik sayesinde düşüncemiz, tek bir patikaya sıkışmaktan kurtulur. Bir yanda istatistiksel belirsizlik, öte yanda varoluşsal belirsizlik… İkisi de “olabilecekler” karşısında ufkumuzu genişletir.
İletişimde ve İlişkilerde: İyi Sözü Çoğaltmak
Tefeülün en insani yanı, dile iyi yüklemektir. Ekibe yazacağınız ilk mesajı, sunum başlığını ya da günün temasını seçerken “hayra yormak” dili canlandırır; çatışma yerine köprü kurar. Bu, romantize edilmiş bir iyimserlikten çok, dikkatle seçilmiş bir çerçevedir (framing).
Beklenmedik Alanlar: Tefeülün Sınır Atlama Potansiyeli
– UX ve Ürün Geliştirme: Kullanıcı araştırması notlarını “rasgele kart” gibi karıştırıp tek bir alıntıya birkaç dakika odaklanmak, önyargıları kırar; tasarım sprintlerine taze bir soru sokar.
– Eğitim ve Koçluk: Ders başlangıcında “günün cümlesi”ni rastgele bir metinden seçmek, sınıfın niyetini hizalar; yargısız merak doğurur.
– Kurumsal Strateji: Çeyrek planını gözden geçirmeden önce, vizyon dokümanından rastgele bir paragrafı “tematik pusula” yapmak, ayrıntıda kaybolmayı engeller.
– Yapay Zekâ ve Yaratıcılık: “Rastgele tohum” (random seed) mantığıyla çalışan üretken sistemler, tefeülün dijital çağdaki kardeşidir; niyet (prompt) + rastlantı = yeni ihtimaller.
Nasıl Yapılır? Ritüeli Pratik, Tutumu Etkili Kılmak
1) Niyetinizi netleştirin: “Bugün beni hangi söz güçlendirebilir?” gibi bir soru yazın.
2) Kaynağı seçin: Kutsal bir metin, şiir kitabı, günce, hatta ekip manifestosu… Size “ağırlık” hissettiren bir kaynak olsun.
3) Rastgele açın, ilk cümleyi alın: Fakat tüm bağlamı da okuyun; tek satırlık kopukluk yerine, bütünlükte yankısını arayın.
4) Hayra yorun, eyleme çevirin: “Bu cümle bugün hangi küçük davranışa dönüşebilir?” diye sorun; gün planınıza bir mikro adım ekleyin.
5) Not tutun: Tefeül günlüğü, zamanla kendi anlam ağınızı kurar; tesadüfler anlamla birleşir.
Etik Çerçeve: Sorumluluğu Elden Bırakmadan
Tefeül, kararınızı üçüncü bir güce devretmek değildir; yönlendiren bir metafor, zihin açan bir aynadır. Uzmanlık gerektiren alanlarda (sağlık, hukuk, finans) uzman görüşünün yerini tutmaz; ama niyetinizi berraklaştırıp iletişimi yumuşatır. En değerlisi, karamsar anlatıları kesip “iyi sözle” başlama cesareti verir.
Gelecek: Dijital Tefeül ve Topluluk Ritüelleri
Yarın, okuma alışkanlıklarımız ekranlarda sürerken tefeül de dijitalleşecek: Kolektif kütüphanelerden “günün teması”, artırılmış gerçeklikte mahalle duvarından beliren bir dize, ekip intranetinde haftalık rastgele ilham kartı… Yapay zekâ, geniş metin arşivlerinden niyetinize uygun “iyi söz” döndürebilir; topluluklar haftaya ortak bir cümleyle başlayabilir. Bu, rastlantıyı bilinçle birleştiren, modern ve sıcak bir dayanışma pratiği.
Kısacası: İyi Sözü Çağır, Küçük Adımı At
Tefeül etmek, belirsizliği romantize etmek değil; onu merakla karşılayıp hayra çevirme kararlılığıdır. Rastgeleliğe teslim olmadan, rastgelelikten öğrenmek… Belki bugün, siz de bir sayfa açarsınız; çıkan cümleyi küçük bir iyiliğe, net bir adıma dönüştürürsünüz.
Sohbeti Büyütelim
Siz tefeülle hiç yolunuzu aydınlattınız mı? Hangi metinler size “iyi sözü” daha çok fısıldıyor? İşinizde ya da hayatınızda rastlantıyı bilinçli bir araç olarak nasıl kullanıyorsunuz? Yorumlarda buluşalım; belki de birbirimizin cümleleri, yarının iyi başlangıcı olur.